เมื่อวันที่ 4 – 5 กรกฎาคม 2567 ที่จังหวัดขอนแก่น สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (สำนักงาน กสม.) ร่วมกับประชาชนผู้ทรงสิทธิ (rights holders) กว่า 50 คน ร่วมสะท้อนสถานการณ์ข้อท้าทายหลักของ ใน 3 ประเด็นหลัก “กลุ่มคนเปราะบาง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และการเมืองและพลเมือง” เพื่อทบทวนสถานการณ์ และข้อท้าทายในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พร้อมกับวางหมุดหมายที่ต้องการสร้างการเปลี่ยนแปลงร่วมกัน พร้อมทำข้อเสนอแผนการประสานการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน ซึ่งนำมาใช้ประมวลทำแผนระหว่างปี 2568 – 2570

          นายชนินทร์ เกตุปราชญ์ รองเลขาธิการ กสม. กล่าวย้ำในการประชุมว่า (1) การทำงานครั้งนี้ เป็นส่วนหนึ่งที่สำนักงาน กสม. ดำเนินการเพื่อปรับปรุงแนวทางการปฏิบัติงานให้เหมาะสมกับการปฏิบัติงานพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยประสานความร่วมมือกับเครือข่ายต่าง ๆ ในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือกว่า 20 จังหวัด และมีประเด็นที่แตกต่าง หลากหลาย (2) องค์กรชุมชน และเครือข่ายในพื้นที่มีประสบการณ์ ความรู้ ความเชี่ยวชาญอย่างยาวนาน เป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้เกิดการแก้ไขปัญหา โดยเฉพาะอย่างยิ่งในเชิงนโยบาย หรือระบบ ทำให้เกิดการทำงานที่เชื่อมโยงประสานกับคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) และเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง (3) การเริ่มต้นสำนักงาน กสม. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีการทำข้อมูลพื้นฐาน (baseline) พบทั้ง ความยากจน ความเหลื่อมล้ำ การพัฒนาบุคคล ภัยแล้ง และมลพิษหรือผลกระทบจากอุตสาหกรรมต่าง ๆ ดังนั้น ในการออกแบบการทำแผนประสานการคุ้มครองสิทธิมนุษยชนร่วมกับภาคีเครือข่ายพื้นที่ จึงเน้นปฏิบัติการที่สอดคล้องกับเสียงภาคประชาชนในพื้นที่เป็นการเฉพาะ ทั้งนี้ เพื่อตอบสนองต่อนโยบายของ กสม. ทั้งการสร้างความเป็นธรรมที่รวดเร็ว และการทำงานกับเครือข่ายในพื้นที่ และ (4) เครือข่ายเป็นทุนทางความรู้ที่สำคัญ เป็นการผลักดันให้เกิดการเปลี่ยนแปลง โดยการออกแบบแผนร่วมกัน จะมีทั้งแบบแผนรวม ที่ทำงานร่วมกัน อาทิ ในส่วนของ กสม. พุ่งเป้าที่ กระบวนการยุติธรรมต้นธาร สิทธิในสิ่งแวดล้อมที่ดี และสิทธิของผู้สูงอายุ หรือแผนแยกที่ดำเนินการร่วมกันภายใต้บทบาทหน้าที่ขององค์กรที่มีอยู่ โดยมีการเสริม หรือสนับสนุนระหว่างกัน

          ในการประชุมครั้งนี้ ที่ประชุมได้รับฟังแนวทางการดำเนินงานของ กสม. โดยผู้แทนทั้งจากสำนักงาน กสม. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และส่วนกลาง ในกรอบบทบาทหน้าที่ และความรับผิดชอบ พร้อมแสดงรูปธรรมการแก้ไขปัญหา โดยสรุปได้ดังนี้

          (1) กสม. ปัจจุบัน มีหน้าที่และอำนาจตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2560 และพระราชบัญญัติประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ พ.ศ. 2560 ใน 5 ส่วนหลัก คือ (1.1) การตรวจสอบการละเมิดสิทธิมนุษยชน พร้อมจัดทำข้อเสนอแนะในการแก้ไขปัญหา และการเยียวยาในส่วนที่เกี่ยวข้อง (1.2) การติดตามเฝ้าระวังสถานการณ์สิทธิมนุษยชนในประเทศ (1.3) การจัดทำข้อเสนอแนะ ปรับปรุงแก้ไขหลักสิทธิมนุษยชน (1.4) การชี้แจงข้อมูล ข้อเท็จจริงในส่วนที่ไม่ถูกต้องเกี่ยวกับประเด็นสิทธิมนุษยชน และ (1.5) การส่งเสริมและสร้างความเข้มแข็งให้เครือข่ายสิทธิมนุษยชนที่เกี่ยวข้อง

          (2) การรับเรื่องร้องเรียน มีช่องทางที่แตกต่างหลากหลาย อาทิ อีเมล์ จดหมาย (ไปรษณีย์) การเขียนแจ้งรายละเอียดที่สำนักงาน หรือกลไกในพื้นที่ การโทรศัพท์ร้องเรียน และการนำส่งเรื่องร้องเรียนผ่านแบบฟอร์มทางเว็บไซต์

          (3) เรื่องที่ กสม. ไม่สามารถรับไว้ดำเนินการใด ๆ ได้ คือ กรณีที่มีศาลพิจารณารับในเรื่องเดียวกัน กรณีที่องค์กรอิสระอื่น ๆ รับไว้และมีผลการพิจารณาแล้ว (อาทิ ผู้ตรวจการแผ่นดิน และอื่น ๆ) กรณีที่หน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้แก้ไขปัญหาเรียบร้อยแล้ว กรณีที่ไม่อยู่ในอำนาจหน้าที่ (อาทิ การไกล่เกลี่ยหนี้สิน การสนับสนุนงบประมาณ) และกรณีที่ข้อเท็จจริงไม่เพียงพอต่อการพิจารณา

          (4) กรณีที่มีการรับไว้ตรวจสอบ จะมีการพิจารณา และติดตามข้อเท็จจริง พร้อมจัดทำรายงานและข้อเสนอแนะ โดยจะมีผลทั้งการพิจารณาการละเมิดสิทธิมนุษยชน และการประสานต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง รวมถึงรัฐบาล คณะรัฐมนตรี และการรายงานต่อรัฐสภา และเผยแพร่ต่อสาธารณชนทั่วไป ทั้งนี้ กสม. รับฟังข้อจำกัดการปฏิบัติงานของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

          ในตอนท้าย เครือข่ายสิทธิผู้แทนประเด็น (1) กลุ่มคนเปราะบาง (2) ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และ (3) การเมืองและพลเมือง ได้นำเสนอสถานการณ์ปัญหา ความคาดหวัง และแผนปฏิบัติการร่วม และแยกเฉพาะส่วน ในประเด็น โดยสำนักงาน กสม. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และส่วนกลาง ในภารกิจการประสานการคุ้มครองสิทธิมนุษยชน จะนำมาประมวล จัดลำดับความสำคัญ พร้อมออกแบบแผนงาน และกิจกรรมในการขับเคลื่อนงานสิทธิมนุษยชน  พุ่งเป้า “การสร้างพลังร่วม สังคมห่วงใย ลดการละเมิดสิทธิ” ในปี 2570